POMNIKI PRZYRODY

Zgodnie z brzmieniem Ustawy o ochronie przyrody z dn. 16.04.2004r. pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. 

W poniższym artykule skupię się głównie na procedurze ustanowienia drzew pomnikami przyrody. Wiele z nas zapewne zastanawia się co nam dają drzewa? Czy warto je sadzić? Jaką rolę spełniają? Na te i inne pytania, odpowiedzi są różnorodne. 

Drzewa odgrywają bardzo znaczącą rolę dla życia na Ziemi. 

Jako największe rośliny i dzięki prowadzonemu na ogromną skalę procesowi fotosyntezy najskuteczniej produkują tlen w atmosferze. Jeden hektar lasu liściastego może wyprodukować około 700 kg tlenu, co stanowi dobowe zapotrzebowanie na tlen ponad 2500 ludzi.  Jedno drzewo wytwarza w ciągu roku tlen wystarczający dla 10 osób. Rośliny drzewiaste są też doskonałym „konsumentem” CO2 z atmosfery przez co w znaczny sposób łagodzą efekt cieplarniany i stabilizują klimat na Ziemi. Drzewa produkują też największą spośród wszystkich roślin lądowych ilość substancji organicznych, które są pokarmem dla ludzi i zwierząt oraz głównym budulcem ich ciał. Rośliny drzewiaste stanowią najważniejszy składnik lasów, tworzą środowisko życia dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Ich obecność i stan zdrowia ma wpływ na różnorodność biologiczną 

środowiska naturalnego.

W obszarze społecznym drzewa mają bardzo duże znaczenie m.in. :

estetyka – odpowiednio dobrane gatunki i odmiany drzew podkreślają urodę architektury i dają mieszkańcom miast możliwość cieszenia oczu ładnym pokrojem, spektakularnym kwitnieniem, ciekawymi jesiennymi przebarwieniami. Elegancko i interesująco skomponowane zestawienia roślin kształtują poczucie estetyki wśród najmłodszych .

edukacja – dla wielu miejskich dzieci drzewa alejowe są jedynym codziennym kontaktem z przyrodą. Dzięki różnorodności gatunków można uczyć dzieci ich rozpoznawania; dzięki nim mają też one możliwość obserwacji ptaków i owadów oraz przebiegu pór roku.

bezpieczeństwo - badania holenderskie (powtórzone na uniwersytecie w Chicago) wykazały, że posadzenie drzew wśród budownictwa wielorodzinnego obniża poziom agresji wśród mieszkańców o ok. 52%. Drzewa łagodzą obyczaje!

Aspekt ekonomiczny jest trochę bardziej złożony. Obfituje on zarówno w plusy, jak i – niestety – minusy. Poniżej najważniejsze z nich.

koszty – o drzewa trzeba dbać. Regularna, przeprowadzana profesjonalnie pielęgnacja sporo kosztuje.

stan nawierzchni ulicznych – korony drzew ocieniając ulice chronią asfalt przed przegrzaniem, co wydłuża trwałość nawierzchni z ok. 7 do ok. 20 lat. Daje to wymierną korzyść ekonomiczną oraz użytkową (ograniczenie remontów a co za tym idzie uciążliwości dla mieszkańców).

wzrost wartości nieruchomości w pobliżu których zlokalizowane są drzewa 

i zadbana zieleń miejska – potencjalny nabywca chętniej i szybciej zdecyduje się na zakup nieruchomości z widokiem na zieleń; takie domy i mieszkania osiągają też z reguły wyższą cenę niż te położone na betonowej pustyni.

Jak widać występowanie drzewostanu w naszym środowisku ma swoje wady 

i zalety. Niewątpliwe jednak jest to, że powinien on być zachowany, a społeczność powinna o niego dbać.

Pomniki przyrody to jedna z najstarszych form ochrony przyrody. Procedura ustanowienia drzewa pomnikiem przyrody nie jest skomplikowana, ale na pewno czasochłonna. Potrzebne są odpowiednie uchwały, zgody, decyzje, które wymagają zebrania odpowiedniej dokumentacji, wizji terenowych itp.

POWOŁANIE POMNIKA PRZYRODY

Krok 1 :

Pierwszą i istotną rzeczą jest, aby dowiedzieć się kto jest właścicielem gruntu, na którym rośnie interesujące nas drzewo. Właściciel lub zarządca terenu powinien wyrazić zgodę na utworzenie pomnika przyrody na jego terenie.  

Krok 2 :

Należy zakupić mapę sytuacyjno-wysokościową obejmującą teren, na którym rośnie drzewo. Następnie zaznaczyć na mapie lokalizację drzewa, które ma zostać objęte ochroną.

Krok 3 :

Przygotowanie wniosku wraz z załącznikami. Wzór wniosku możemy pobrać 

i wydrukować ze strony Biuletynu Informacji Publicznej danej miejscowości. We wniosku m.in. należy podać dane wnioskodawcy, rodzaj pomnika przyrody, jego lokalizację. Ważne jest, aby odbyła się wizja lokalna w terenie. Powinna ona obejmować sporządzenie dokumentacji fotograficznej oraz opis drzewa. Warto określić przybliżony wiek drzewa – możemy wyliczyć go za pomocą wzoru : 

OBWÓD DRZEWA (mierzony na wys. 1,30m) x 0,4 = PRZYBLIŻONY WIEK DRZEWA

Ważną informacją jest stan zdrowotny drzewa, jeżeli drzewo będzie wykazywało oznaki chorobowe to niekoniecznie może być uwzględnione do ustanowienia go pomnikiem przyrody. Charakteryzujemy gatunek, pokój drzewa, objętość korony, walory dekoracyjne, orientacyjna wysokość. Dodatkowo możemy sprecyzować obszar lokalizacji, tj. rzeźba terenu, wzniesienia, doliny, tereny zabudowane, tereny rekreacyjne, parki, obecność zbiorników wodnych i pozostałego zadrzewienia. Ostatnią kluczową rzeczą jest uzasadnienie swojego wyboru. Należałoby przedstawić dlaczego wybrane przez nas drzewo zasługuje na objecie go szczególną ochroną w postaci pomnika przyrody ożywionej. 

Krok 4 :

Złożenie wniosku. Wniosek musi być poprawnie wypełniony i co najważniejsze podpisany. Nie można zapomnieć o dołączeniu ww. załączników. Skompletowany wniosek składamy w Urzędzie Gminy i oczekujemy na odpowiedź. Formalności związane z ustanowieniem pomnika przyrody trwają kilka miesięcy, a nawet dłużej. Możemy jednak na bieżąco dowiadywać się na jakim etapie jest dana sprawa.

Zgodnie z zapisem art. 44 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16.04.2004r. ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy. Projekty uchwał wymagają ustalenia z właściwym dyrektorem regionalnym ochrony środowiska.  

Jako pomniki przyrody ożywionej warto jest ustanowić w szczególności te drzewa/krzewy/skupiska drzew itd. , które wyróżniają się osiągniętym wiekiem, rozmiarami lub okazy rzadko występujące w przyrodzie. Obwody gatunków rodzimych drzew stanowiące orientacyjne dolne granice dla drzew pomnikowych (wg Instrukcji o urządzaniu lasów w parkach narodowych i rezerwatach przyrody wydane przez Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego):

Czeremcha zwyczajna - 94 cm 

Jabłoń - 94 cm 

Jarzębina - 157 cm 

Grab pospolity - 188 cm 

Brzoza brodawkowa - 219 cm 

Brzoza omszona - 219 cm 

Klon jawor - 219 cm 

Klon pospolity - 219 cm 

Topola osika - 219 cm 

 Wiąz pospolity - 219 cm 

 Jesion wyniosły - 251 cm 

 Buk pospolity - 314 cm 

 Jodła - 314 cm 

 Lipa drobnolistna - 314 cm 

 Lipa szerokolistna - 314 cm 

 Modrzew europejski - 314 cm 

 Sosna pospolita - 314 cm 

 Świerk pospolity - 314 cm 

 Dąb szypułkowy - 376 cm 

 Topola czarna i biała - 376 cm 

 Wierzba biała i krucha - 376 cm 

Poniżej zaprezentuję wybrane pomniki przyrody ożywionej w Gdańsku. 

W Gdańsku znajduje się 165 pomników przyrody, w tym 124 to pojedyncze drzewa, 29 to grupy drzew, 1 aleja parkowa. 

1. Aleja 40 lip drobnolistnych o obwodach pni średnio 200cm przy ul. Polanki 119, Szpital Dziecięcy Polanki im.Macieja Płażyńskiego.W Gdańsk Oliwa.

2. Pojedyncze drzewo iglaste z gat. sosna zwyczajna o obwodzie pnia 333cm, przy ul. Czyżewskiego 20 w Gdańsk Oliwa.

3. Grupa 2szt. drzew liściastych z gat. topola biała o obwodzie pni 375,380 i 330cm przy skwerze ul. Południowej i Puławskiego w Gdańsk Brzeźno.

4. Pojedyncze drzewo liściaste z gat. magnolia drzewiasta o obwodzie pnia 212cm w parku im. Adama Mickiewicza w Gdańsk Oliwa.

5. Pojedyncze drzewo liściaste z gat. jesion wyniosły o obwodzie pnia 348cm przy ul. 3 Maja w Gdańsk Śródmieście – przy Urzędzie Pracy.

6. Pojedyncze drzewo iglaste z gat. cis pospolity  o obwodzie pni 150 i 88 cm, przy ul. 3 Maja w Gdańsk Śródmieście, naprzeciw parkingu obok Urzędu Miasta.

7. Pojedyncze drzewo liściaste z gat. kasztanowiec zwyczajny o obwodzie pnia 284cm, przy ul. Czyżewskiego 22 i 24 w Gdańsk Oliwa.

Aktualny wzór oznaczenia pomnika przyrody w Polsce :

źródło:https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_przyrody#/media/File:POL_Pomnik_Przyrody.svg

Na cele powyższego artykułu utworzono ankietę na temat znajomości 

w obszarze zagadnienia : „pomniki przyrody” . Zachęcam do jej wypełnienia, link został zamieszczony poniżej.

https://www.survio.com/survey/d/R6H5M6O2O9J4O0X5N 

 Przydatne strony internetowe z treściwymi informacjami oraz aktami prawnymi:

http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20040920880/U/D20040880Lj.pdf  - Ustawa o ochronie przyrody z dn. 16.04.2004r. ( stan aktualny z dn. 23.01.2018r.)

http://www.gdansk.pl/zielony-gdansk/Zglos-drzewo-na-pomnik-przyrody,a,76442 – Wniosek o ustanowienie drzewa pomnikiem przyrody na terenie Miasta Gdańska + opis procedury. (stan aktualny z dn. 23.01.2018r.)

http://www.greenpeace.org/poland/PageFiles/269115/Poradnik_chronimy_drzewa.pdf - Poradnik prawny Chronimy Drzewa. W ostatnim rozdziale poradnika możemy przeczytać zagadnienia dotyczące specjalnej ochrony drzew, w tym : DRZEWO JAKO POMNIK PRZYRODY. 

https://www.wwf.pl/sites/default/files/2017-07/Drugie%20%C5%BCycie%20drzewa.pdf – Książka w wersji pdf poświęcona tematyce dot. drzew. Znajdują się w niej ciekawe zagadnienia np. takie jak : rola martwych drzew w odnowieniu lasu . Ciekawa 

i interesująca książka dla wszystkich, którzy szukają odpowiedzi na nurtujące pytania.

https://www.rpdp.hostingasp.pl/Trees/UI/TreeGirthMeasurmentRulesForm.aspx -  Strona internetowa poświęcona rejestrowi polskich drzew pomnikowych z instrukcją mierzenia obwodu pnia drzew . (stan aktualny z dn. 23.01.2018r.)

red. A.Pr.